BİLİNDİĞİ gibi atasözleri; öğüt vermek, yol göstermek için söylenmiş özlü sözlerdir. Söyleyeni belli olmayan bu sözlere toplum olarak çok değer veririz. Bunlar kuşkusuz ki yılların deneyimine dayanarak ortaya çıkmıştır. Bu özlü sözlerden alacağımız çok ders vardır. Ama tüm atasözlerini doğru, gerçek, iyi yönlendirici olarak görmek yanlıştır. İçlerinde bilimsel gerçeklere aykırı öğüt içerenleri, kişileri aşağılayanları, kötü örnek olanları da azımsanmayacak sayıdadır.
Yıllar önce doğru olduğu sanılan birtakım bilgiler, bilimin gelişmesiyle bu özelliğini yitirmiştir. Dolayısıyla bize o günlerden kalan bazı atasözleri artık gerçekle bağdaşmamaktadır. Bu nedenle anlamsızlaşmıştır. Aşağıdaki atasözleri buna örnektir:
•Akan su kir tutmaz.
•Deli ineğin akıllı buzağısı olmaz.
•Çubuk iken çıt demeyen, hezen (1) iken küt demez.
•Suyun ığıl ığıl akanından, adamın yere 
bakanından kork.
Kişilerin fiziksel eksiklerinden hareketle söylenen atasözleri; öğüt vermek, yol göstermek isterken kırıcı, incitici bir yapıya bürünmüştür. Günümüzde artık engellileri incitmemek için kör yerine “görme engelli”, sağır yerine “işitme engelli” gibi sözler kullandığınız bir dönemde bu tür atasözleri kişileri rahatsız etmektedir. Amaç ne kadar güzel de olsa kullanılan örnekler uygun değildir:
•Körle yatan, şaşı kalkar.
•Körler, sağırlar birbirini ağırlar.
•Kör atın kör müşterisi olur.
•Bitli baklanın kör alıcısı olur.
•Kör çobanın sürüsünün sonu uçurumdur.
•Kel ölür, sırma saçlı olur; 
kör ölür, badem gözlü olur
•Körler memleketinde şaşılar 
padişah olur.
•Kör Allah’a nasıl bakarsa 
Allah da köre öyle bakar.
•Topalla gezen aksama öğrenir.
•İyilik et kele, övünsün ele.
•Kelin ayıbını takke örter.
•Kelin merhemi olsa başına sürer.
•Kele köseden yardım olmaz.
•Kel kız, teyzesinin saçıyla 
övünür.
•Kaz kazla, daz dazla (2), kel tavuk 
kel (topal) horozla.
Bazı atasözleri bize yanlış öğütler vermekte; bizi duyarsız, bencil, çıkarcı, tembel, baskıcı gibi olumsuz niteliklere özendirmektedir. Bu tür atasözleri Yozgat yöresinde de sıkça görülmektedir:
•Eneğine (3) enek, nene gerek?
•Etliye, sütlüye karışma.
•İtle dalaşmaktansa çalıyı dolaş. 
•El öpmekle ağız pis olmaz.
•Dilini tut, yahniyi yut.
•Söyleme, duyma.
•Yemek var; koyul, düş; iş var, sıvış.
•Baskısız yongayı yel atar.
•Ağılda oğlak doğsa ovada otu biter.
•Alan razı, veren razı; arada gezer cıngıllı (4) tazı.
•Arkadaş dediğinin gölgesinde suç 
işlenir.
Bazı atasözleri cinsiyet ayrımcılığı yapmaktadır. Bunlar özellikle kadınlara yönelik olumsuz nitelikli sözlerdir. Sayıları da şaşırtıcı derecede çoktur. Kuşkusuz bu çokluk, erkek egemen toplumun dışa yansımasından kaynaklanmaktadır. Bu tür atasözleri günümüzde artık bir anlam ifade etmemektedir. İşte bunlardan bazıları:
•Kancık yalanmayınca erkek dolanmaz.
•Erkeğin kusuru kadın yanında 
söylenmez. 
•Gül dalından odun, beslemeden 
kadın olmaz.
•Tarla alırsan bozdan, avrat alırsan 
kızdan al.
•Tarlayı taşlı, kızı kardaşlı yerden al.
•Tarlanın taşlısı, avradın saçlısı iyi olur.
•Kızı kız iken değil, gelin iken gör; 
gelin iken değil, beşik başında gör.
•Kızını dövmeyen, dizini döver.
•Oğlan doğuran övünsün, kız doğuran 
dövünsün.
•On beşinde kız ya erde gerek ya yerde.
•Benim derdim inekle dana, karının derdi 
sürmeyle kına.
•Çocuksuz kadın, meyvesiz ağaca 
benzer.
•Kadın erkeğin şeytanıdır.
•Avrat var, ev yapar; avrat var, ev yıkar.
•Avradı eri saklar, peyniri deri.
•Ağustostan sonra ekilen darıdan, 
kocasından sonra kalkan karıdan hayır 
gelmez.
•Al atın iyisini, yiyeceği bir yem; 
al avradın iyisini, giyeceği bir don.
•Oğlan babadan öğrenir sofra dizmeyi, 
kız anadan öğrenir sokak gezmeyi.
•Kadının sırtından sopayı, karnından 
sıpayı eksik etmeyeceksin.  
Söz konusu örnekleri vermekle atasözlerimizi kötülemek, karalamak gibi bir düşüncem yok. Atasözlerimizin çok büyük bir çoğunluğu güzel öğütler içermektedir. Amacım, her atasözüne bu çerçeveden bakmanın yanlış olduğunu vurgulamak yalnızca. Atalarımız da insan değiller mi, onların hiç mi yanlışları olmaz?..
Size Yozgat’ta cinsiyet ayrımcılığına tepki olarak söylenen güzel bir atasözü sunarak sonlandırıyorum yazımı:
“Erkek aslan aslan da dişi aslan aslan değil mi?”

--------------------------------------------------------

(1) hezen:     Damların üzerine döşenen kalın 
        ve büyük ağaç, kiriş.
(2) daz:     Çıplak toprak, tarla, tepe; 
        saçı dökülmüş.
(3) enek:     Çocukların oynadığı aşıkların 
        en büyüğü ve en güzeli.
(4) cıngıllı:     Süslü.