Kur’an-ı Kerim’de adı geçmemekle birlikte, Kehf Suresi’nde geçen kıssada bahsedilen “ilim verilmiş kul”un Hızır olduğu, İslam alimlerinin ortak görüşüdür.
Hızır isminin anlamı nedir?
Arapça kökenli olan "Hadır" (veya Hıdr) kelimesi, "yeşil" veya "yeşillik dolu yer" anlamına gelir. Bu kelime zamanla Türkçeye "Hızır" ya da "Hıdır" olarak geçmiştir. Rivayetlere göre Hızır ismi, kuru yerde oturduğunda toprağın yeşermesi veya cennet pınarından içerek bastığı her yeri yeşertmesi nedeniyle verilmiştir. (Buhârî, “Enbiyâ”, 29; Makdisî, III, 78)
Hz. Hızır'ın soyu hakkında rivayetler
Hızır Aleyhisselam’ın asıl adı ve soyuna dair birçok farklı rivayet bulunmaktadır. Bazı kaynaklara göre Hızır, Hz. Âdem’in oğlu Kābil’in soyundan Hazrûn, Hz. Nuh’un oğlu Sâm’ın torunu Belyâ b. Melkân veya Hz. İshak’ın soyundan Hazrûn b. Amâyîl’dir. Ayrıca Hz. Hârûn’un soyundan geldiği, adının Hadır b. Âmiya olduğu ya da Kur’an’da adı geçen İlyas veya Elyesa olduğu yönünde de görüşler mevcuttur. (İbn Kesîr, el-Bidâye, I, 295-299)
Ancak bu rivayetlerin çoğu güvenilir kaynaklarca kesin olarak doğrulanmamış olup, halk kültüründe yer alan Hızır-İlyas beraberliğinin (Hıdrellez) de sağlam dini bir temele dayanmadığı vurgulanmaktadır.
Kur’an-ı Kerim’de Hızır Aleyhisselam
Hızır’ın adı Kur’an’da açıkça geçmemekle birlikte, Kehf Suresi’nin 60-82. ayetlerinde yer alan kıssada, Hz. Musa ile birlikte yolculuk eden “Allah’ın kendisine rahmet ve ilim verdiği kul”un Hızır olduğu müfessirlerce kabul edilmektedir.
Bu kıssada Hz. Musa, daha bilgili bir kul olduğunu öğrendikten sonra onunla görüşmek için yola çıkar. Genç yardımcısıyla birlikte iki denizin birleştiği yere ulaşınca Hızır ile karşılaşırlar. Hızır, Musa’nın sabredemeyeceği olaylara tanık olacağını söyleyerek beraber yola çıkmayı kabul eder. Hızır’ın bir gemiyi delmesi, bir çocuğu öldürmesi ve bir kasabada misafir edilmelerine rağmen yıkılmak üzere olan bir duvarı tamir etmesi gibi olaylar, Musa'nın tepkilerine neden olur. Sonunda Hızır bu davranışların hikmetini açıklar ve yollarını ayırırlar. (Kehf Suresi, 18/60-82)
Hadis-i Şeriflerde Hızır Aleyhisselam
Hz. Hızır hakkında birçok sahih hadis bulunmaktadır. Buhârî, Müslim, Tirmizî ve İbn Mâce gibi önemli hadis kaynaklarında, Kehf Suresi kıssasına paralel bilgiler aktarılmaktadır. Hz. Peygamber, Hz. Musa’nın en bilgili kişi olduğunu söylemesi üzerine Allah’ın onu, kendisinden daha bilgili biri olan Hızır’la tanıştırdığını bildirmiştir. (Buhârî, “Enbiyâ”, 27; Müslim, “Fezâil”, 170-173)
Ayrıca Hz. Hızır’ın "oturduğu yerin yeşermesi" sebebiyle bu adı aldığına dair hadisler de mevcuttur. (Tirmizî, “Tefsîr”, 19/1) Bazı zayıf rivayetlerde ise Hızır’ın Firavun döneminde yaşayan bir genç olduğu, hak dini kabul edip gizlediği, daha sonra bir adaya kaçtığı gibi bilgiler yer almaktadır. (İbn Mâce, “Fiten”, 23)
Hızır Aleyhisselam’ın özellikleri ve halk inancındaki yeri
İslam inancında Hızır Aleyhisselam, Allah’ın katından özel bilgiyle donatılmış, sıradan insanların anlayamayacağı hikmetlere sahip bir kuldur. Halk arasında “zor zamanlarda yetişen, yardım eden” bir figür olarak kabul edilir. Özellikle Anadolu kültüründe Hızır'ın yardımı ve bereketi ile ilgili birçok menkıbe anlatılır.
Ancak bu halk inanışlarının tamamının dini metinlerle birebir örtüşmediği ve efsanevi boyutlar taşıdığı unutulmamalıdır.
