Savaş Muhabirlerinin Gözüyle “Çanakkale Savaşları”

Araştırmacı-Yazar Dr. Tayfun Atmaca’nın “Çanakkale Savaşlarını” günü güne anlatan eseri Alter yayınlarından çıktı. 1915 tarihinde Çanakkale’de bulunan Osmanlı ve yabancı ülke savaş muhabirlerinin gözlemlerini anlatan “ Dünya Tarihi 1915” adlı eser, okuyucuyla buluştu. Eser, dönemin Osmanlı gazeteleri başta olmak üzere, yabancı ülkelerin basın arşiv belgelerinde derinlemesine yapılan araştırma neticesinde hazırlandı. 

Çanakkale Savaşı başladığı andan itibaren Türk ve dünya basını savaşla yakından ilgilenmiş, savaşın gidişatını anında kendi kamuoylarına aksettirmek için elinden geleni yapmıştır. Türk basını gönderdikleri muhabirleri ile savaşı yerinde izlemiş, ama zaman zaman olayları İstanbul’a kısa sürede duyuramamıştır. Savaşın gelişimi ile ilgili haberler iletişim araçlarının azlığı nedeni ile zamanında duyurulamasa bile, bazen üç-dört, bazen de yirmi günlük aralarla gazetelerde yer almıştır. 

Bu eserde, işte bu fedakârlığın kazandığı zaferin basında nasıl ele alındığı incelenmiştir. Ayrıca savaşın başlangıcından bitimine kadar Osmanlı coğrafyasında yayınlanan gazeteler başta olmak üzere, yabancı kaynaklarda derinlemesine taranmıştır. 

Eserde, gazetelerde yayınlanan haberler ışığında; Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti’nin genel durumu, İç siyasal yapısı, o dönemde yaşanan önemli dış olayların yanı sıra, Çanakkale Savaşları’nın nedenleri ve Çanakkale Boğazı’nın durumu gözler önüne serilmiştir. Çanakkale Savaşları’nın nedenleri ile ilgili Rusya ve İngiltere’nin planları üzerinde durulmuştur. Boğazın durumu konusunda da doğal yapısından ve yapılan savaş hazırlıklarına yer verilmiştir.

Eserin diğer bölümlerinde savaşın başlaması yapılan deniz savaşları ve kara savaşları anlatılmıştır. Deniz savaşları içerisinde 18 Mart bombardımanı ve zaferi anlatılırken kara savaşları içerisinde ise Arıburnu, Seddülbahir, Anafartalar ve Kumkale mevkilerine yapılan asker ihracına değinilmiştir. Bu konular anlatılırken de yalnızca gazetelerde çıkan haberler göz önünde bulundurulmamış başka kaynaklardan da istifade edilmiştir.

Ayrıca eserde, okuyucuların dikkatlerini çekmek adına, Çanakkale Cephesi’nde sosyal hayata dair bilinmeyenlerin ortaya çıkartılmasına çalışılmıştır. Siperlerde yaşananlar, Türk askerinin moral durumu, İtilaf Devletleri askerlerinin psikolojileri ve cephede gerçekleştirilen propaganda faaliyetleri hakkında bilgilere yer verilmiştir. 

Dünya basını Çanakkale Savaşları başladığı andan itibaren savaşla yakından ilgilenmiş, muharebenin gidişatını anında kendi kamuoylarına aksettirmek için elinden geleni yapmıştır. Bu ülkelerden biri de Birinci Dünya Savaşı’nda İngiltere’nin yanında yer almış olan Avustralya’dır. İtilaf Devletleri 18 Mart 1915 tarihinde Çanakkale Boğazı’nda aldıkları yenilgi üzerine denizden yapılacak saldırıyla deniz yolunun açılamayacağını, karadan da bir çıkarma yapılması gerektiğini anlamışlardı. 

Duyulan ihtiyacın karşılanması için de Avustralya ve Yeni Zelanda askerlerinden oluşturulan Anzak kolordusu 25 Nisan 1915 tarihinde Gelibolu Yarımadası’na çıkartılmıştır. Avustralyalı askerler, 9 Ocak 1916 tarihine kadar da Gelibolu ve Arıburnu’ndaki çarpışmalarda yer almışlardır. Bu nedenle Çanakkale Savaşları Avustralya kamuoyu için büyük önem taşımaktadır. Eserde, Avustralya Millî Kütüphanesi (National Library of Australia)’ndeki gazete arşivinden yararlanılarak Avustralya basınında Çanakkale Savaşları hakkında çıkan yazılar değerlendirilmiştir.

Eserin son bölümünde ‘Çanakkale Savaşları’nın sonuçları ve değerlendirmeler’ başlığı altında savaşın sonlarına doğru gazetelerin yayınladığı haberlere değinilmiştir. Ayrıca cepheye gönderilen Tanin Gazetesi muhabirinin buradan gönderdiği mektuplar ele alınmıştır. Savaşta düşman donanmasına kumandanlık eden General Hamilton tarafından tutulan raporlara yer verilmiştir. Yine son bölüm içerisinde Çanakkale’de savaşan kahramanların mektuplarından örnekler verilmiştir. 

Bu eserde ayrıca gazetelerde Çanakkale Savaşları ile ilgili yazılan şiirler, yayınlanan haritalar ve resimler de okuyucunun istifadesine sunulmuştur. Yaklaşık iki yılı alan bir süre zarfında hazırlanan söz konusu eserin, Türk tarihine önemli bir katkı sağlayacak olmasının yanı sıra, gelecek nesillerin 1915’de Çanakkale de yaşanan olayları daha iyi anlamalarını sağlayacak olması adına büyük önem taşımaktadır.