ORTA Anadolu’nun en gelişmiş, sosyal ve ekonomik yönde zengin, tarımın, hayvancılığın, ticaretin merkezi olarak bilinen Yozgat, tarihi boyunca bir biri ardına yediği darbeler sonucunda, bugün Türkiye’nin geri kalmış illeri arasında, en fazla göç veren illerin ilk sırasında yer alıyor. Şehrin kurucu ailesi Çapanoğullarının ‘isyan’ ettiği gerekçesi -bahanesi/yalanı- ile isyanın bastırılması için gönderilen Çerkez Ethem tarafından yapılan yağma ile ilk darbeyi yiyen Yozgat, ardından her türlü bakır, gümüş, altının işlendiği, ticaretin ve üretimin üst düzeyde yapıldığı Tol Çarşı bölgesinde çıkan büyük yangın ile tamamen kendi içerisine kapanıyor. Yozgat, tarihindeki devlet tarafından yapılan ilk ve tek fabrika olan Bira Fabrikası’nın kapatılıp, 2004 yılında özelleştirilmesi, ardından en fazla işçi çalıştıran Köy Hizmetleri kuruluşunun dağıtılması ile son darbeyi yedi.

ALKIŞLARLA AÇILDI

Yozgat Tekel Bira Fabrikası’nın temeli 1966 yılında atıldı, 1972 yılında alkışlarla açılışı yapılıp, 2004 yılına gelindiğinde yine alkışlar ve gözyaşı ile kapısına kilit asıldı, çalışanlar fabrikanın çatısına çıkıp intihara kalkıştı, yürüyüşler yaptı, protesto gösterileri düzenledi ama sonuç değişmedi. Tarih 20 Nisan 1972 gösteriyordu. Dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Başbakan Vekili ve Milli Savunma Bakanı Ferit Melen, Gümrük ve Tekel Bakanı Haydar Özalp ile birçok bakanında katılımı ile Yozgat Tekel Bira Fabrikası'nın açılışı gerçekleştirildi. 65 milyon liralık harcama ile tamamlanan Tekel Bira Fabrikası'nda istihdam edilen 500 işçi ile yılda 10 milyon litre bira üretiminin yapılması planlandı. Yozgat’ın sosyal, kültürel ve ticari yaşamında önemli gelişmelere destek veren Yozgat Tekel Bira Fabrikası, sadece şehirde yaşayanlara değil, Yozgat dışındaki insanlara da ekmek kapısı olmuştu. Arpa üretimi ile çiftçiye, özellikle turizm bölgelerinden gelen talebin karşılanabilmesi için yapılan sevkiyat ile nakliyeciler bira fabrikasının ekmeğini yemeye başlamışlardı.
 
TALEP YOK YALANI

ANAP iktidarıyla birlikte Türkiye’de başlayan özelleştirme rüzgarından Yozgat Tekel Bira fabrikası da etkilenmeye başlandı. KİT’lerin küçültülerek, devletin sırtındaki yükün hafifletilmesi amacıyla başlatılan özelleştirmede, öncelikle zarar eden işletmelerin satışı öngörülünce, Yozgat Tekel Bira Fabrikası’nın ürettiği Tekel Birasına olan talebin çok düşük olduğu, fabrikanın zarar ettiği ileri sürülmeye başlandı. 500 kişiyle üretime açılan fabrika sonraki yıllarda gelen talebi karşılayabilmek için kapasite artırımına gidip, makine aksamını güncelleyerek, çalışan sayısını yaklaşık bin 500 kişiye çıkartmıştı. Ancak, talebin yoğun olduğu turizm bölgelerinde bulunan büfelere yapılan baskılar sonucunda vitrine çıkartılmayan biraların tekrar iade edilmeye başlandığı bilinen bir gerçekti. Bunun sonucunda o yıllarda, Yozgat Tekel Bira Fabrikası tarafından üretilen 14 milyon 500 litre biranın 5 milyon 50 litresi elde kaldı. Fabrika yönetimi, Ege ve Akdeniz bölgelerinde turistik alanlarda yoğun olarak tüketilen Tekel Birasının diğer bölgelere de sevk edilip, satılması için başmüdürlük sayısının artırılmasını talep etti. O yıllarda Yozgat Tekel Bira Fabrikası’nda görev yapan Müdür Mehmet Demirci, 1972 yılında üretime başlayan fabrikanın üretiminin, özellikle Türkiye’ye gelen yabancı turistler tarafından tüketildiğine dikkati çekti. Üretilen biranın Ege ve Akdeniz bölgesinde bulunan 17 Tekel Başmüdürlüğüne sevk edilip, bu başmüdürlüklere bağlı bayiler aracılığıyla satıldığını da vurgulayan Demirci, “Üretilen 14 milyon 500 bin litre biraya karşılık, 9 milyon 450 litresi fabrikadan sevk edildi. Bu yılki hedefimiz 13 milyon 450 bin litre bira üretip, bunun tamamını satmaktır. Ancak bunun için yeni pazarlara girmek durumundayız” dedi. Yeni pazarlara açılmak için, Genel Müdürlük düzeyinde çalışmalar yaptıklarını anlatan Yozgat Tekel Bira Fabrikası Müdürü Mehmet Demirci, yılın 3 aylık döneminde, 900 bin litre bira satışını hedeflediklerini sözlerine ekledi.

FABRİKAYI TANITTI

Özelleştirme kapsamında 2003 yılında ihalesi yapılan Tekel’in Yozgat’ta bulunan tek Bira Fabrikasının Müdürü Haluk Köseoğlu, fabrikayı tanıttı. Köseoğlu, fabrikanın inşaatına 1958 yılında başlandığını ve 14 yıl sonra 1972 yılında üretime açıldığını söyledi. Fabrikada hammadde olarak Arpa, Su ve Şerbetçi otunun kullandığını da kaydeden Köseoğlu, arpa ihtiyacının Yozgat, Kırşehir, Aksaray, Şereflikoçhisar, Konya bölgesinden karşılandığını bildirdi. Köseoğlu, ‘’Su ihtiyacımızı fabrikamıza 6 kilometre uzaklıktaki kendimize ait keson kuyulardan, Şerbetçi otunu ise Bilecik’te bulunan Kooperatif aracılığı ile temin etmekteyiz’’ ifadelerini kullandı.
Yıllık 15 milyon litre bira üretimiyle Tekel’in tek bira üreten fabrikası olduklarını da vurgulayan Köseoğlu, ‘’Fabrikamızda üretilen bira, Türkiye’nin her bölgesine sevk edilmektedir. Arpa’yı bira hammaddesi olan malt haline kendi tesislerimizde dönüştürmekteyiz. Yıllık 4 bin ton civarında arpa satın alarak ortalama 3 bin ton malt edilerek, kendi depolarımızda depolanmaktadır. Fabrikamızda 2 kaynatma, 2 mayşe, bir süzme kazanı, 12 fermantasyon tankı, 88 adet 25’er tonluk dinlendirme tankı bulunmaktadır’’ diye konuştu.

PROTESTO, GÖZYAŞI

Yozgat’ın, sosyoekonomik anlamda geri kalmasındaki en önemli mihenk taşlarından birisi olan Yozgat Tekel Bira Fabrikası’nın özelleştirme kapsamına alınmasıyla birlikte çalışanlar çeşitli eylemler yaptı. Yürüyüşler, protestolar arasında fabrikanın kapısına kilit asıldı. Fabrikada çalışan bazı işçiler, fabrikanın çatısına çıkarak, eylemde bulundu, yetkilileri intihar etmekle tehdit etti. Adeta can pazarı yaşandı. Sonuç değişmedi. Fabrikada çalışan işçilerden emekliliği gelenler emekliye sevk edildi, bir bölümü kurum değiştirdi, başka illere gönderildi. Fabrika yıkıldı, yerine iş merkezi ve konut inşa edildi.

URAS’IN DEĞERLENDİRMESİ

Milliyet Gazetesinde yazan Güngör Uras, 18 Nisan 2004 tarihli ‘Yozgat fabrikasız kaldı’ başlıklı yazısına ‘’Yozgatlılar devlete yıllar boyu fabrika... fabrika... diye yalvardı. Devlet de yapa yapa Yozgat’a bira fabrikası yapmaya karar verdi’’ diye başladığı yazını şöyle sürdürdü: ‘’Tekel bir yanda Yozgat’ta bira fabrikası kurarak işletmeye çalışırken öte yanda, 1994 yılında Bomonti fabrikasında ve Ankara’da bira üretimine son verdi. İşte devletimizin bira macerası böyle... Olan Yozgat’a oldu... Yanlış yatırım kararı sonucu Yozgat fabrikası işleyemedi. Şimdi de kapandı. Yozgat fabrikasız kaldı. Devlet devlet olalı Yozgat’a bir fabrika yaptı. Onu da çalıştıramadı. Sattı. Yozgat tarihi ve eski bir yerleşim yeri. Şimdilerde 700 bin nüfuslu bir ilimiz. Sanayileşemeyen illerimizden biri. Yem tesisi, un tesisi, ham yağ ve ayçiçek yağı tesisinden başka doğru dürüst fabrika yüzü göremeyen Yozgat’a devlet bir fabrika yapmaya kalktı. Bir türlü yapamadı. Yaptı. Yanlış fabrika yaptı. Çalıştıramadı. Ve sonunda sattı.''